Onder ‘Cultuur’ zijn een aantal artikelen geplaatst. Dit zijn achtereenvolgens:
– Column Jan van de Velde over waterwindmolens;
– 2 artikelen over de heropening van de Oliemolen in Eerbeek.
Column Jan van de Velde
Jan van de Velde, voorzitter van de Bekenstichting, heeft op dinsdag 22 februari jl. op radio 794 (lokale omroep Epe-Heerde) een column uitgesproken. De tekst volgt enigszins aangepast hieronder:
WATERWINDMOLENS
WATER WIND MOLENS
Waarin de auteur terugkomt op een eerdere bewering.
Hij bedenkt een mogelijkheid tot verbetering.
Dat levert een interessant resultaat op.
Is een waterwindmolen hetzelfde als een windwatermolen? door Jan van de Velde
Lang heb ik beweerd dat er wél windmolens zijn die water verplaatsen, maar dat er géén watermolens zijn die wind verplaatsen. Daar moet ik nu echter op terugkomen!
Wat is eigenlijk een Watermolen? Wikepedia schrijft:
Een watermolen is een molen die de stroming in een beek of rivier door middel van een waterrad omzet in rotatie-energie, die nuttig kan worden gebruikt voor het malen van graan of het persen van olie.
De vereniging De Hollandsche Molen hanteert terecht de volgende definitie:
Molen die gaat draaien dankzij de kracht van het stromend water.
De molen wordt dus door beiden benaamd naar de energiebron, het water! Je hebt in Nederland op deze manier een aantal soorten van molens; zoals
– Hondenmolens
– Mensmolens
– Rosmolens
– Watermolens
– Windmolens.
Die molens worden of werden namelijk aangedreven door honden, soms door mensen, door paarden, door water of door de wind.
Door ze te benamen naar hun energiebron of aandrijving ontstaat er geen spraakverwarring. Maar wat doen ze? Wat is hun functie?
Molens kunnen bijvoorbeeld de functie hebben om water te verplaatsen:
In het westen van ons land staan poldermolens….. Dat zijn molens die door wind worden aangedreven. Zulke poldermolens zorgen voor het aanpassen van de waterstand in de polder die ze bemalen. Dit is hun functie. Tja, en dan verplaatsen ze water.
De eerste schriftelijke vermelding van een windwatermolen dateert uit 1407/1408. Toen stuurde graaf Willem IV namelijk een aantal afgevaardigden naar Alkmaar om die nieuwe molen te gaan bekijken.
Er zijn ook molens die vroeger koper verwerkten:
Kopermolens, zo genoemd naar hun functie, houden zich met het pletten of maken van koperen platen bezig.. ..deze molens brengen daartoe een hamer in beweging; voorts hebben zij eenen oven of stookplaats om koper te smelten, benevens nog een tweede om platen te gloeien; ook is er een pletmachine daargesteld, door middel van welke de koperen platen meer tot volmaakt gelijke dikte gebragt worden, dan zulks door middel van den hamer kan geschieden.
Citaat uit de Statistieke Beschrijving van Gelderland van 1826.
De aanleiding om mijn eerdere bewering aan te passen was een rapport:
Recent is er een Bouwhistorische verkenning, dat is een onderzoek door deskundigen, uitgevoerd naar de Kopermolen te Zuuk op de Veluwe. We willen namelijk nagaan of die watermolen kan worden gerestaureerd. Uit die verkenning leer ik dat een van de waterraderen daar diende voor het aandrijven van een blaasbalg van de smeltoven en/of de gloeioven. Dit waterrad heeft er dus voor gezorgd dat er voldoende zuurstof bij het vuur kwam waardoor het koper gesmolten of gegloeid kon worden. In literatuur wordt deze functie voor kopermolens vaker aangegeven.
Voor de duidelijkheid: De Kopermolen te Zuuk is een watermolen! Maar wel een watermolen die ook lucht verplaatste! De waterkracht van deze molen is vanaf 1720 tot 1858 namelijk ook gebruikt om “wind te maken”.
Je zou dit een waterwindmolen kunnen noemen!
Hierom bedacht ik als verbetermogelijkheid het volgende:
Laten we molens benamen -dat is een naam geven-
eerst naar hun energiebron en dan naar hun functie; bijvoorbeeld:
WATERWINDMOLEN…….
Eérst de energiebron en daarná de functie.
Een WINDWATERMOLEN is dan
een windmolen die water verplaatst.
Een WATERWINDMOLEN is dan
een watermolen die wind verplaatst.
WATERWINDMOLEN: een nieuwe definitie.
Boeiend is dat!
Vaassen, 24 februari 2011
Jan van de Velde
Oliemolen Eerbeek
In de Wijerd hebben een tweetal artikelen over de heropening van de Oliemolen in Eerbeek gestaan (nummers 1 en 2 van 2008). Hieronder volgt de tekst van beide artikelen.
Oliemolen Eerbeek
Na 90 jaar stilstand weer in bedrijf
Op vrijdag 16 november 2007 werd na een grondige restauratie de Eerbeekse Oliemolen in werking gesteld. De officiële opening werd verricht door de Gelderse gedeputeerde A. van der Kolk, samen met de Brummense burgermeester N. Joosten.
De oliemolen werd rond 1860 gebouwd naast en als nevenbedrijfje van de korenmolen. Deze korenmolen werd al in 1395 genoemd als behorend bij het Huis te Eerbeek. In de oliemolen werd o.a. ‘beuk geslagen’, d.w.z. olie geperst uit zaden van beukenootjes. Hiermee kon men de fijnste pannenkoeken bakken.
Aandrijving Oliemolen Eerbeek – Albert Bongers
In de Eerste Wereldoorlog is de molen voor het laatst in bedrijf geweest. In 1966 werd het bedrijfje nog gerestaureerd. Hierbij werd tevens de naastgelegen korenmolen afgebroken.
De oliemolen, de enige met waterkracht aangedreven oliemolen op de Veluwe, heeft de status van rijksmonument. De inwerkingstelling was tevens mogelijk geworden dankzij de papierfabriek Coldenhove, waar de grondwaterpomp op de beek geplaatst werd en er voldoende water was om het rad aan te drijven.
Eigenaar Johan van Zadelhoff sprak de diepgewortelde wens uit dat de sprengen en de beek opgeknapt zouden worden zodat er in de toekomst op natuurlijke wijze voldoende water zou zijn.
Jacques Meijer
Oliemolen Eerbeek – vervolg heropening
In de vorige aflevering van De Wijerd kon een bijdrage over de heropening van de Eerbeekse Oliemolen vanwege plaatsgebrek niet volledig geplaatst worden. In deze editie daarom het vervolg.
Beuk slaan
Op de Veluwe was het indertijd gebruikelijk ‘beuk te garen’, d.w.z. beukenootjes te verzamelen, om hieruit olie te bereiden, het zogeheten ‘beuk slaan’. Tijdens de heropening werd dit ‘beuk slaan’ gedemonstreerd door het molenaarsechtpaar Mark den Boer en Ada Meurs. Zij werken als vrijwillig molenaars op de windmolen ‘De Passiebloem’ in Zwolle.
Na afloop kregen enkele genodigden, w.o. gedeputeerde Van der Kolk en burgemeester Joosten een flesje olie uitgereikt uit handen van Johan van Zadelhoff.
Ter gelegenheid van deze feestelijke gebeurtenis schreef Mark den Boer het hiernaast vermelde gedicht. Hierin wordt duidelijk aangegeven waar de problemen van de oliemolen liggen, namelijk een onvoldoende watervoerendheid van de beek. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de verzande sprengkoppen en de lekkende beek. De ‘heropening’ kon slechts geschieden dankzij de pomp van Coldenhove Papier, die grondwater in de beek pompte. Op termijn moet behalve aan beekherstel ook gedacht worden aan vermindering van de grondwater-onttrekkingen in dit gebied.
Sinds de opening van de Oliemolen heeft een onderhoudsploeg van Waterschap Veluwe enige opruimwerkzaamheden verricht in de Coldenhovense beek bovenstrooms van de Harderwijkerweg. Als gevolg van een belemmering liep er water vanuit de beek het bos in. De molen heeft nadien ongeveer vijfmaal op waterkracht kunnen werken zonder water op te hoeven pompen. Johan van Zadelhoff hoopt dat dit in de toekomst vaker zal gebeuren. Hij is gestart met het volgen van een molenaarsvakcursus bij Mark en Ada.
Tijdens de Nationale Molendag heeft de molen weer gedraaid m.b.v. opgepompt water. Rest ons nog te vermelden dat de restauratie een initiatief was van de familie Van Zadelhoff, de gemeente Brummen, de Rijksmonumentendienst, de Stichting het Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen, Provincie Gelderland en Waterschap Veluwe, en behalve door deze instanties mede financieel ondersteund werd door donaties van diverse particulieren en bedrijven.
Jacques Meijer.
De Oliemolen Eerbeek
Bekenstichting zet zich in voor restauratie Cannenburghermolen
De Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken heeft in samenwerking met Cultuurland Advies het “Projectplan Restauratie Cannenburghermolen, een plek van betekenis”, opgesteld. In dit projectplan wordt uiteengezet wat er moet gebeuren om de Cannenburghermolen te restaureren om weer aantrekkelijk te worden én welke middelen daarvoor nodig zijn. Onderdelen in het restauratieplan zijn het aanbrengen van een nieuwe molengoot, het restaureren van de waterturbine, het aanbrengen van een waterrad en het plaatsen van een bankje met informatiepaneel. In het bijzonder vraagt de waterturbine de aandacht. Volgens H. Hagens is dit de enige turbine op de Veluwe en voor Nederlandse begrippen is de horizontale as heel bijzonder. Met de waterturbine en het waterrad zal elektriciteit worden opgewekt. Zo wordt zichtbaar hoe waterkracht als duurzame energiebron wordt gebruikt.
Voor een financiële bijdrage zijn de volgende partijen met succes benaderd: Provincie Gelderland, Waterschap Veluwe, Gemeente Epe, Stichting Geldersch Landschap & Geldersche Kasteelen, Rabobank en een particulier. Eerder ontving de Bekenstichting uit het Rabo Coöperatiefonds NOV een cheque van 2.500 euro. Dit bedrag is bestemd voor een zitplaats bij de Cannenburcher Watermolen. Met de restauratie wordt aangesloten bij het project van Geldersch Landschap & Geldersche Kasteelen die op dit moment uitvoering geven aan ‘Cannenburgh Compleet’.
Het is voor de Bekenstichting een bijzonder project in een bijzonder jaar. Op 26 september 2009 viert de stichting haar 30-jarig bestaan. De stichting begon in 1979 met het onderhoud van sprengen en beken. Later hebben de waterschappen deze taak overgenomen. De Bekenstichting is zich in al die jaren echter blijven inzetten voor het behoud van sprengen en beken en de rijke historie die daarmee gepaard gaat. Beleidsmatige betrokkenheid en het uitvoeren van projecten zijn nu de middelen die de stichting inzet om haar doelen te behalen.
Voor nadere toelichting en/of een bezoek aan het gebied kunt u contact opnemen met Jan van de Velde onder T 0578-573018. Informatie is ook te vinden op www.cannenburghermolen.nl.
